Yetiştirmesi zor olan salep bitkisinden 2 ve daha fazla yumru elde ederek bu alanda büyük bir başarıya imza atan Doç. Dr. Ömer Çalışkan’ın araştırmaları hakkında bilgi almak için Samsun’a gelen Hollandalı bilim adamları; "Laleden sonra salebin de mi peşindeler" sorusunu akla getirdi.
Orkide ailesinden olan salep bitkisinin yetiştirilmesi üzerinde önemli çalışmaları bulunan Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Bafra Meslek Yüksekokulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölüm Başkanı Tıbbi ve Aromatik Bitki Uzmanı Doç. Dr. Ömer Çalışkan, elde ettiği başarıyla Hollandalı bilim insanlarının dikkatini çekti. Salep üretimi konusunda Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği (YHKB) ile yapılan ortak proje çalışmalarına katkı veren Doç. Dr. Ömer Çalışkan, bir salep bitkisinden 2 ve daha fazla yumru elde ederek bu alanda dünyada önemli bir başarı sağladı. "Salep Orkideleri" isimli kitabı yazan Çalışkan’ın salep üzerine çalışmalarını incelemek üzere Samsun'a gelen Hollandalı bilim insanları salep üzerine ortak proje yapma teklifinde bulundular.
Ekonomik değeri yüksek olan, ilaç ve gıda sanayisinde birçok ürünün yapımında kullanılan salebin doğadan kopartılmasının cezası ise 48 bin TL.
Salep bitkisinin insanların kullandığı önemli tıbbi bitkilerden bir tanesi olduğunu belirten Doç. Dr. Çalışkan "Anadolu, salebin merkezi durumunda. Ülkemiz salep türü bakımından oldukça zengin bir yapıya sahip. Yüzyıllardır en fazla salep Anadolu topraklarından toplanmıştır. Evliya Çelebi ünlü eseri Seyahatnamesi’nde 1600’lü yıllarda, Osmanlı Devleti’nin sadece Amasya Sancağı’ndan yıllık 13 ton salep topladığından bahsetmiştir. Geçmişte salebin; Hipokrat’tan, İbn-i Sina’ya birçok tıp âlimince çeşitli macunlarda kullanıldığı, kuvvet verme özelliğiyle ön plana çıkan bir bitki olduğu bilinmektedir. Salep ayrıca, padişahların tükettiği bir üründü ve saray mutfağında kullanılırdı. Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği ile bir proje geliştirdik. Projeyle, salep orkidelerinin orman fidanlıklarına taşınması ve üretime uygun olan türlerinin tespit edilerek yaygınlaştırılması amaçlanıyor. Projenin danışmanlığını ben yapıyorum." dedi.
Salep bitkisinin üretiminin uzun yıllar aldığını belirten Doç. Dr. Çalışkan "Salep bitkisinin; yumru oluşturması, tohumdan çoğaltılması ve hasadının uzun yıllar sürmesi nedeniyle toplanması yasaklanmıştır. Yumruları patates gibi şekle sahiptir. Bir salep tek bir yumru oluşturuyor. Tohumdan ve yumrudan üretilmesine yönelik engeller var. Doku kültürü yöntemi ile tohumdan üretim, bazı türlerde yapılıyor. Yine de üretilemeyen türler arasında bulunuyor. Dünyada yabani florayı (bitki örtüsü) koruma adına uluslararası bir sözleşme var. Salep orkidesi de 183 ülkenin koruma altına aldığı bir ürün. Her ülkede bu bitkiye dokunanlara çeşitli cezalar var. Ülkemizde de çevre kanunu içerisinde yer alan maddeler uyarınca doğadan bir salep orkidesinin koparılmasının büyük cezası var. 2017'de cezası 45 bin TL’ydi. 2018 yılında ise 48 bin TL’ye çıktı. Bir tane salep dahi sökseniz Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğünce; alt rakamı 48 bin TL olan ve üst rakamı 200 bin TL’ye kadar çıkabilen cezalar veriliyor. İthalatı-ihracatı yasaklanmış durumda." şeklinde konuştu.
Salep orkidesinin Türkiye’de 200 civarında türünün olduğunu ifade eden Doç. Dr. Çalışkan "Türkiye’de olmakla beraber Hollanda’da da türleri var. Fakat orada üretilemediği için bir grup Hollandalı bilim insanı laboratuvarlarda üretimi üzerinde çalışmalar yapıyor. Hollanda ve Belçika’dan araştırmacılar buraya geldi. Onların da amacı bunun üretilebilmesini sağlamak. Onlar daha çok doku kültürü ile tohumdan çoğalmaya yönelmişlerdi. Biz yumruyu ikinci bir yumru vermeye zorlayarak ilk kez üretmeyi başardığımız için buraya geldiler. Aynı zamanda 'Ortak çalışabilir miyiz, proje geliştirebilir miyiz, buradaki türlerden oraya; oradaki türlerden buraya takas yapabilir miyiz?' diye bizi ziyaret ettiler. Salep üzerine bize Avrupa Birliği projesi yapmayı teklif ettiler. Muhtemelen tekrar gelecekler." diye konuştu.
Salep bitkisinin ekonomik ve turizm açısından getirisi yüksek bir ürün olduğunu dile getiren Doç. Dr. Çalışkan şunları söyledi: "Biz yaptığımız çalışmalarla sök-dik yöntemi dediğimiz bir yöntem geliştirdik. Bazı türlerde bir yerine iki yumru, bazı türlerde de üç yumru oluşmasını sağladık. 4-5 türümüzde bunu başardık. Bu başarıyla beraber yaptığımız proje ile Samsun’un 19 Mayıs ilçesinde bazı üreticilerimizle bunun üretimine başladık. Ekonomik getirisinin yanında, bir amacımız da salep orkidelerini arazide yetiştirip çiçekleri ile ilgili bir turizm oluşturmak. Orkide turları düzenlenerek çiçek açma döneminde, turistler çiçekleri fotoğraflayabilir. Mart ayının sonundan haziran ayının sonuna kadar 3 aylık sürede fotoğraflanabilir. Salebin ekonomik değeri çok yüksek ve pazarlama sorunu hiç yok. İçecek ve dondurma sanayisinde vazgeçilmez bir ham maddedir. İçerisindeki maddelerden dolayı alternatifi olmayan bir bitki. Salep kaçak yollardan da toplandığı için üretim verileri doğru analiz edilemiyor. Tarlalarda yetiştiğini duyan, bir sonraki senenin ürününü alıyor. 2018’de salebin kilosu 50 TL ve bir dönümde 50 bin TL yapıyor. Diğer ürünlerde olmayan bir getiri."
Haber ve Fotoğraflar : İHA
DİNLE